Rabu, 03 Juli 2013

umpasa

Umpasa dohot umpama somal do tabege manang tahatahon di angka ulaon adat, di ulaon las ni roha manang di ulaon arsak ni roha. Somalna, tarida ma i di tingki na marhata si gabe-gabe dohot mangampu. Na naeng dohonon di son, asa tangkas nian taboto jala taantusi aha do tujuan dohot makna ni hata umpasa i, songon i nang hata umpama. Alana, sasintongna, asing do lapatan manang pangantusion ni hata umpasa dohot umpama.

Andorang so sahat hita tu si, adong do niida sian angka dongan na mansai malo manghatahon angka hata umpasa dohot umpama –i ma songon bunga-hunga dohot sira ni angka panghataion di ulaon i. Tabo tutu begeon jala mangolu nihilala panghataion i, lumobi molo tarida hata pandohan na masialus-alusan. Alai, adong do muse niida angka donganta naeng pasahathon hata umpasa, hape nanidokna i sian hata umpama. Songon i sebalikna, naeng mandok hata umpama do nian ibana, hape dihatahon sian hata umpasa. Sada kenyataan do i di tonga-tonga ni halak Batak, alana sipata disadari manang ndang, jot-jot do disarupahon pangantusion ni hata i.

Mardomu tu si, asa tahatahon ma nian hata umpasa dohot umpama i hombar tu rumang dohot ruhut ni angka ulaon, songon i di situasi manang hadirion ni keluarga na naeng manjalo hata i. Misalna, adong pamoruonta naung matua, nunga marpahompu nasida sian anak dohot sian boru. Naeng pasahathon hata si gabe-gebe, hata pasu-pasu ma hita tu nasida di ulaon si las ni roha, ala dipatupa nasida partangiangang (pengucap-an syukur) jala nunga tamat anak siampudanna sian singkola kedokteran. Pasahaton ma tu nasida hata umpasa na hombar tu ulaon i dohot tu hadirion nasida. Unang ma tadok tu nasida: “songan hata ni umpasa ma dohononhu amang boru: Bintang na rumiris tu ombun nasumorop, anak pe antong riris, boru pe antong torop.” Hata umpasa si songon i denggan ma antong tu angka keluarga naumposo. Alai, molo tu keluarga naung antar matua, songon pamuronta nangkin, dohononta ma: Andor halumpang ma togu-togu ni lombu, andor hatiti togu-togu ni horbo. Sahat ma hamu saur matua pairing-iring pahompu sahat tu na marnini marnono.

Laos songon i muse unang ma nian tabahen-bahen (dikarang-karang) sandiri hata umpasa manang umpama i, molo so taantusi lapatan dohot makna ni na tahatahon i. Tumagon ma tadok hata angka nauli nadenggan tu angka tuturta marhite hata na sian Tuhanta, molo so taboto dope angka sidohononta marhite-hite hata umpasa manang umpama.

Sada nari naporlu muse sidohonon, molo angka hata umpasa dohot umpama, somalna sian angka horong ni hula-hula dohot angka tulang do pasahathon i tu pamoruonna, manang sian angka natua-tua tu ianakhonna. Sipata, nian, godang do taida di tingki on adong sian horong ni pamoruon na pasahathon hata umpasa dohot hata umpama tu hula-hula manang tulangna, tarlumobi di tingki mangampu hata. Nadenggan ma i tutu. Alai, adong muse do mandok hata sian boru ala rap uduran ni hula-hula nasida mandok hata i.

Na naeng dohonon di son: molo sian posisi ni boru do hita pasahat-hon hata umpasa manang umpama, asa dumenggan, tama hita nian jolo mangido marsantabi baru pe asa tahatahon si dohononta. Alana, songon naung tangkas taboto, molo hata umpasa i, i ma hata pasu-pasu jala mangalean angka hata pasu-pasu somalna ingkon sian angka horong ni hula-hula dohot tulang. Adong hata ni Tuhanta na mandok: Jadi sandok ndang targagaon, nasumangap i do mamasu-masu na ummetmet. (Memang tidak dapat disangkal, bahwa yang lebih rendah diberkati yang lebih tinggi -Ibrani 7: 7). Jala dumenggan muse tahe, molo di tingki na pasahathon hata i sai dimulai dohot pandohan: “songon hata ni natua-tua ma dohononhu”, “sai asi ma roha ni Tuhanta”, dohot angka na asing.

Sian angka hatorangan nangkin boi ma dohonon di son, ia hata umpasa i ma angka hata pasu-pasu na mardongan harapan, pangidoan tu Tuhanta Debata asa dilehon angka nauli dohot nadenggan di ngolu ni angka tuturta. Boi do i hahipason, ganjang ni umur, hagabeon, dohot angka na asing.

Alai, molo hata umpama, angka hata tudos-tudos manang hata poda na mardongan harapan do i.

Contoh:         Molo litok aek di toruan, tingkiron ma tu julu.
Pantun do hangoluan, tois hamagoan
Marbagi di na otik, marbagi di na godang.

Namalo ma tutu ompunta na parjolo i mambahen angka rumang, ruhut ni angka ulaon dohot angka hata i, na gabe songon angka falsafah hidup, identitas, budaya di hita halak Batak na porlu lestarihononhon asa adong warishononta tu angka ianakhonta.

Sahat ma hita tu impola ni panghataion marhite hata umpasa dohot hata umpama. Alai, molo tung hinatahon pe di son asa sidok boti jala marboha bahenon ma hita di si. Pinatupa do di son hombar songon na dihatahon di angka ulaon nasomal taulahon, i ma di las ni roha manang di ulaon arsak ni roha.

 ANGKA HATA UMPASA
1. DI NA PASAHATHON ULOS TU PENGANTIN:

Di ginjang ma ia arirang di toru panggonggonan
Badanmuna ma na sora sirang, tondimuna masigomgoman.
Tubu ma si marlasuna di Dolok Purbatua
Sai ganjang ma umurmuna, sahat tu na sari matua

Bintang na rumiris, ombun na sumorop
Tubu ma anak di hamu riris, boru pe antong torop.
Tangki jala ualang, galinggang jala garege
Tubu ma di hamu anak partahi jala ulubalang
dohot boru namora jala pareme

Tubu ma tambinsu di toru ni pinasa
Tubu ma di hamu anak nabisuk dohot boru nauli basa.
Eme sitamba tua parlinggoman ni siborok,
Sai dilehon Debata ma di hamu tua, jala hot ma hamu diparorot.

2. DI NA PASAHATHON ULOS TU NATUA-TUA NI HELA (SI JALO BARA) DOHOT SI ANGKA JALO ULOS SUHI NI AMPANG NA OPAT.

Dolok ni Purbatua jonok tu si borotan
Sai sahat ma hamu saur-matua, tiur di pansamotan
Andor halumpang ma togu-togu ni lombu, andor hatiti togu-togu ni horbo
Sai ganjang ma umurmu pairing-iring pahompu sahat ma tu na marnini marnono.

Bona ni Aek Puli di Dolok Sitapongan
Sai ro ma tu hamu angka nauli, jala sai dor nang pansamotan.

Binanga ni Sihombing binokkak ni Tarabunga,
tu sanggar ma amporik tu lubang ma satua,
Sinur ma pinahanmuna, gabe na niulamu dipasu-pasu Tuhanta.

Eme sitamba tua parlinggoman ni siborok,
Amanta Debata do si lehon tua, luhut ma hamu diparorot.

Sahat solu sahat tu Tigaras,
Leleng hamu mangolu, gabe jala horas.

Marmutik ma lasiak dompak mata ni ari,
Manganju ma hamu di borungku parumaenmi, arian dohot botari.

Hariara ma bonana, hariara ma nang bulungna,
Gabe jala horas hula-hulana, songon i nang pamoruonna.

3.HATA UMPASA SIAN HULA-HULA DOHOT HORONG NI TULANG.

Hot pe jabu i sai tong do i marbulang-bulang,
Tung sian dia pe mangalap boru bere i, sai hot do i boru ni tulang.
Dangka ni bulu godang tanggo pinangait-aithon
Dilehon Debata ma di hamu tubuan anak dohot boru, 
si tongka panahit-nahiton.

Andos ras ma tu andor ris, tubu di huta Purbasinomba,
Sai horas-horas ma hamu jala torkis-torkis, ditumpak asi ni roha ni Tuhanta.

Binsar mata ni ari, poltak mata ni bulan,
Sai tubu ma di hamu boru namalo mansari
dohot anak na gabe raja panungkunan.

Giring-gring ma tu gosta-gosta,
tu boras ni singkoru,
Sai tibu ma hamu mangiring-iring pahompu,
tibu mangompa-ompa anak dohot boru.

Sahat-sahat ni solu, sahat ma tu bontean,
Sahat ma hamu leleng mangolu, sahat tu parhorasan panggabean.
Eme sitamba tua parlinggoman ni siborok,
Debata do si lehon tua, horas hamu diparorot.

4.HATA UMPASA DI NA PAAMPUHON HATA DOHOT MANGAMPU HATA.

Aek marjullak-jullak, marjullak-jullak sian batu, tinahu tu batu-batu.
Angka hata nauli, hata pasu-pasu naung hupasahat hami tu hamu,
ampu hamu ma i di tonga ni jabu.

Naung sampulu pitu jumali sampulu ualu
Hata nauli, hata pasu-pasu, ampu hamu ma di tonga ni jabu.
Turtu ma inna anduhur, tio ma ninna lote,
Hata nauli, hata pasu-pasu, sai unang muba sai unang mose.
Marmutik ma inggir-inggir, bulung na i rata-rata,
Hata nauli, hata pasu-pasu naung pinasahatmuna, napasauthon ma hata ni Debata.

5.HATA UMPASA DI NA MANGINGANI MANANG MANURUK JABU.

Labu pe labu i, ndang asal suanhononhon,
Jabu pe jabu, ndang asal inganan.
Mabaor aek puli sian dolok ni Simamora,
Sai hot ma jabunta on bagas na uli, ingananmu marlas ni roha.
Tangkas do jabu suhat, laos tangkas do jabu bona,
Sai tangkas ma hamu dung maringanan di jabu on maduma,
tangkas nang mamora.
Andor ras ma tu andor ris di tombak ni Purbasinomba,
Sai horas-horas ma hamu torkis-torkis,
tumpahon ni Debata namartua.
Jongjong di Dolok Purbasinomba, manatap tu Panamparan,
Sahat ma hamu saur-matua mangingani jabu on
dihaliangi angka pomparan.
Sahat-sahat ni solu toho di rondang ni bulan,
Sahat ma hamu leleng mangolu mangingani bagas on,
sai diiring-iring Tuhan.
Sai dilehon Tuhanta ma di hamu tua, hot ma hamu di jabu on diparorot.

6.HATA UMPASA DI ULAON NA TARDIDI

Tubu ma tambinsu di dolok ni Pangaribuan,
Sai anak nabiusk ma ibana,
anak na gabe si pajoloon.
Dangka ni hariara ma ni pangait-aithon
Simbur ma ibana mangodang, sitongka panahit-nahiton.
Horbo ni Sibuluan manjampal di balian,
Sai dapot ma angka naniluluan,
sai tiur ma nang pansarian.
Habang ambaroba di atas ni Sibuntuon,
Sai burju ma ibana marroha,
gabe jolma si tiruon.
Dolok ni Hutanauli hatubuan ni si marlasuna,
Goar nauli ma goarna i, ]
donganna gabe jala mamora.
Eme sitamba tua parlinggoman ni siborok,
Sai dilehon Debata ma di ibana tua,
imbur magodang diparorot.

7.HATA UMPASA DI NA PASAHATHON ULOS MULA GABE

Sanjongkal urat ni ri,
tolu jongkal urat ni singkoru,
Ulos mula gabe naung pinasahat i,
sai saur ma i di hamu,
mangulosi anak dohot boru.
Tubu ma lata di toru ni bunga-bunga,
Tubu ma anak na marsangap di hamu dohot boru na martua.
Habang binsak-binsak laos mangihut ambaroba,
Sai tibu ma ro na tapaima,
jala dapot nahinirim ni roha.
Tangki ma jala ualang,
galinggang jala garege,
Sai tubu ma di hamu anak partahi jala ulubalang,
dohot boru namora jala pareme.
Eme si tambatua ma parasaran ni siborok,
Sai dilehon Debata ma di hamu gogo dohot tua,
hot ma hamu diparorot.
Obuk do jambulan nanidandan bahen samara,
Molo mamasu-masu hula-hula,
padao sahit dohot mara.
Hotang do binebe-bebe,
hotang nipulos-pulos,
Unang hita mandele ai adong do tudos-tudos.

Bagot na madung-dung ma tu pilo-pilo na marajar,
Sai salpu ma angka nalungun,
sai ro ma angka najagar.
Tombak ni Simalungun parsobanan ni Simamora,
Sai hatop ma salpu angka nalungun,
jala hatop ma ro si las ni roha.
Balga tiang ni ruma, umbalgaan tiang ni sopo,
Nunga ganjang umur ni naung jumolo i,
sai gumanjang ma umur ni angka naumposo.
Tuak natonggi ma tu bagot si balbalon,
Tung paet di tingki angka na salpu i,
sai ro ma angka natonggi tu joloan on.
Tinapu bulung siarum bahen uram ni pora-pora,
Nahasit i tibu ma malum,
jala tibu ma ro si las ni roha.
Eme sitambatua parlinggoman siborok,
Sai dilehon Tuhanta ma di hamu tua,
jala sude hamu sai diparorot.

8.ANGKA HATA UMPASA DI HUHUASI NI SIPANGANON

Si titi ma si hompa, golang-golang pangarahutna,
Otik so sadia pe na tupa,
sai godang ma pinasuna.
Bagot na marhalto ma tubu di robean,  
Horas ma namanganhon, horas namangalean.
Huta Tanobato parasaran ni leang-leang,
Horas ma hami namanjalo,
horas ma di hamu namangalean.

Otik si butong-butong, godang si pir ni tondi,
Otik so sadia na boi hupatupa hami,
pamurnas ma i tudaging,
saudara tu bohi,
si palomak imbulu ma i,
si paneang holi-holi.

9. ANGKA HATA UMPAMA

Aek godang tu aek laut,
angka dos ni roha do si behen na saut.
Si hikkit si nalenggam,
tapillit ma nadumenggan.
Eme na masak di gagat ursa,
I ma na masa (denggan) i ma niula.
Sinuan bulu sibahen na las,
Sinuan adat dohot uhum sibahen na horas.
Ompu raja di jolo martungkot sialagundi,
Angka adat nauli napinungka ni ompunta na parjolo,
siihuthonon ni hita na di pudi.
Baris-baris ni gaja di rura Pangaloan,
Molo marsuru raja,
dae do so oloan.
Pat ni gaja tu pat ni hora,
Angka anak ni raja jala pahompu ni namora.
Asing dolok asing duhutna,
Asing luat, asing ruhutna.
Sise do mula ni hata,
sungkun mula ni uhum,
Gokhon sipaimaon jou-jou sialusan.

Sotongka do mulak tata naung masak,
Mulak marimbulu naung tinutungan.
Unang songon tagading,
marguru tu anakna.
Piltik ni hasapi do tabo begeon ni pinggol,
Piltik ni hata sogo begeon.
Madekdek jarum tu napotpot,
Ndang diida mata,
diida roha.

Sian hatorangan dohot angka contoh ni hata umpasa dohot umpama na pinatupa di buku on, didok roha nian naeng manambai angka naung taboto. Jala tapasahat ma angka hata pandohan i marhite-hite lambas ni roha jala hombar tu rumang dohot bentuk ni ulaon i.

Di na laho pasahathon hata hita di sada-sada ulaon, taparate-atehon ma situasi dohot kondisi ni tuturna na marulaon, songon i kondisi dohot hadirionta be. Molo poso dope hita, nang pe sian horong ni hula-hula manang tulang, asa malo ma hita manempathon diri. Lapatanna, nang pe hita apala tampuk, nampunasa ugasan di ulaon i, alai porlu do pasangap-onta molo adong dope natua-tua rap dohot hita di si. Sada na porlu sibotoonta muse, molo angka hata umpasa i boi do berkembang mang-ihuthon angka hamajuon ni zaman dohot kondisi. Na porlu, asalma nanidokna i marlapatan na bagas, mura antusan. Alai, molo angka hata umpama, bentuk dohot hatana, hira bersifat statis do i. Ndang boi i dika-rang-karang. Alana, songon fasafah manang poda do i di hita.

Songon i ma jolo na boi pinatupa di tingki on. Horas ma di hita.

“RUJUTNI PARJAMBARON”

Ruhut parjambaron juhut godang do variasina taida di ulaon adat-paradaton, hombar ma i tu rumang ni ulaon, luat ni namarulaon dohot situasi, kondisi, tempat, songon i nang di panjuhutina.

Didok natua-tua, sai jolo diseat hata asa diseat raut, namar-lapatan do i asa jolo dialap hata dos ni roha ma asa dibagi parjambaran juhut. Songon i muse nang di hata ni natua-tua namandok: Asing dolok asing duhutna, asing huta (luat) asing do nang ruhutna. Sudena i manghorhon tu nauli nadenggan do molo dapot dos ni roha sian panghataion. Ai mansai arga situtu do hata, jala sasintongna ndang apala jambar juhut i na gabe motivasi ni si jalo jambar, alai hata na masipaolo-oloan jala masipasangapan.

Adong do sipata tabege di sada-sada ulaon las ni roha manang arsak ni roha, hurang denggan ulaon ala ni pambagian jambar juhut.

Molo di hita na di tano parserahan on, khususna Jakarta sekitarna, ndang apala tapersoalhon be jambar i asalma proses manang ruhut pambagianna suman tu ulaon i. Gariada tahe adong do sijalo jambar pintor dilehon jambarna tu donganna, dohot pertimbangan asa so boi be ibana mangallang jagal, manang mabiar basi manang busuk jambar i ala leleng dope ibana mulak tu jabuna, dohot angka naasing.

Adong do pandohan na jot-jot tabege taringot di ruhut pambagian jambar juhut, ima hata namandok: “Sidapot solup ma hami.” Sada pandohan na raja ma i tutu di halak Batak, asalma laos raja sian mula ni panghataion jala hombar tu parhundulna. Namarlapatan, molo sian horong ni suhut paranak do pintor mandok “si dapot solup ma hamu” tu hula-hulana, so jolo dialap hata naelek, songon nahurang hormat jala hurang raja do panghataion i. Alai, molo sian horong ni hula-hula do namandok “sidapot solup ma hami” tu pamoruonna, mansai uli jala denggan ma begeon.

Ala ni i do sipata di ulaon las ni roha manang ulaon arsak ni roha (ulaon sari-matua manang saur-matua) dipatupa ulaon martonggo raja. Alana, gabe hira adong do panghataion sahat tu panjuhuti ni ulaon dohot pambagian jambar juhut.

Molo taida di ulaon adat na masa di tano parserahan on, angka si jalo parbagian jambar juhut di ulaon adat-paradaton i ma:
·         jambar ni hasuhuton dohot namarhaha-maranggi,
·         jambar ni boru/bere,
·         jambar ni dongan sahuta,
·         jambar ni pariban,
·         jambar ni hula-hula (hula-hula ni suhut; namarhaha-anggi, anak manjae)
·         jambar ni tulang (tulang ni ama hasuhuton dohot tulang ni ina hasuhuton)
·         jambar ni bona tulang (tulang ni ompu suhut)
·         jambar ni bona ni ari (hula-hula ni ompu suhut)

Nian adong dope angka si jalo jambar i ma: tu pangula ni huria, punguan dohot angka naasing dope. Alai, nauli ma saluhutna i jala disesuaihon ma pambagian i tu bentuk ni ulaon dohot panjuhutina.
Saonari porlu ma muse botoonta angka dia ma jambar sipasahaton tu horong ni si jalo jambar i.

Hombar tu si, parjolo ma pinatorang saotik taringot tu na mang-hasuhuthon, na marhadomuan tu tahapan manang proses ni namarbagi jambar juhut.

Molo sian daerah Silindung-Humbang sekitarna do namarulaon (hasuhuton), sai jumolo do dipasahat jambar taripar tu horong ni hula-hulana dohot tulang. Jadi parpudi do jambar dibagi tu hasuhuton.

Alai, molo namarulaon (hasuhuton) sian Toba sekitarna, sai jumolo do dibagi nasida jambar tu suhut namarhaha-maranggi asa mangihut jambar taripar tu hula-hula dohot tulang. Songon i jambar osang sai tu boruna do i dipasahat. Hape molo di Silindung-Humbang, jambar osang tu hula-hula do dipasahat. Alai sudena i sai manghorhon tu nauli nadenggan do molo sian angka dos ni roha.

Pambagian jambar juhut di ulaon pamuli boru/pangolihon anak –alap jual manang taruhon jual– na masa jala somal taulahon di Jakarta sekitarna, hira songon on ma.
1.Sibagi dua do tudu-tudu ni sipanganon naung dipasahat Paranak tu Parboru. Nang pe naung dipasahat Paranak tu Parboru tudu-tudu ni sipanganon i marhite-hite hata manang pandohan na elek di na pasahathon, alai dung sidung marsipanganon disungkun suhut manang Raja Parhata ni Parboru do muse Paranak taringot tu tudu-tudu ni sipanganon i, songon naung pinatorang di panghataion di ulaon marhata sinamot. Alai, somalna, molo ihur-ihur sai jambar tu pihak parboru do i, nang pe diulaon taruhon jual, i ma ulak ni tandok ni parboru.

2.Dung dibagi dua tudu-tudu ni sipanganon i, dipasahat Parboru ma muse jambar bagian ni Paranak, hombar tu panghataion dohot dos ni roha nasida. Dung i dibagi Parboru dohot Paranak ma muse jambar i tu angka tuturna be.

Catatan:
Masa niida hira dipangido Paranak sian Parboru saotik sian jambar ihur- ihur di nasida asa adong bagionna tu tuturna (dongan tubuna).
Di ulaon pesta unjuk somalna dipatupa sampe 8 (ualu) soit, asa 4 (opat) soit di Parboru, 4 (opat) soit di Paranak, jala di deba ulaon osang pe dibagi dua do.
Masa do muse niida dipasahat Parboru jambar juhut tu haha parhundulna (tulang ni Pangoli), jala nadenggan ma tutu i.

3.Pambagian jambar sipasahataon ni Parboru dohot Paranak hira songon na adong di table berikut ma:
    Jambar juhut sipasahaton ni Paranak:
Sijalo Jambar
Silindung/Humbang
Toba
Suhut dohot Namarhaha-anggi
soit, pohu
soit, pohu
Sude horong ni hula-hula
somba-somba
somba-somba
namarngingi (hambirang)
- namarngingi (hambirang)
Boru/Bere
- osang
- Pariban,
- Pangula ni huria,
 dibuat sian soit, pohu
dibuat sian soit, pohu
- Dongan sahuta,
- Punguan

Jambar juhut sipasahaton ni Parboru:
Sijalo Jambar
Silindung/Humbang
Toba
Suhut
ihur-ihur, soit
ihur-ihur, soit
Hula-hula
Osang
namarngingi,
Tulang
namarngingi (siamun)
namarngingi,somba-somba
Boru/Bere
namarngingi (hambirang)
osang
- Hula-hula ni namarhaha-anggi,

somba-somba
- Hula2 ni anak manjae
somba-somba
- Tulang rorobot,
- Bona Tulang,
- Bona ni ari
- Pariban,

- Pangula ni huria,
soit, pohu
soit, pohu
- Dongan sahuta
- Punguan
dibuat sian jambar ni suhut
dibuat sian jambar ni suhut

1.Di ulaon tardidi, malua, manuruk jabu, molo jambar ihur-ihur hot ma i di hasuhuton. Osang, namarngingi parsiamun, dohot somba-somba tu horong ni hula-hula dohot tulang. Soit ma tu dongan sahuta dohot pariban. Namarngingi parhambirang ma dipasahat tu boru/bere.

2.Di ulaon patua hata/marhusip, pasahat ulos mula gabe, paebathon anak buha baju, ia parjambaron pada prinsipna hira-hira surung-surung ni hula-hula ma i. Alai somalna, sian hula-hula dengan do marnida situasi. Molo tung pe didok paranak (pamoruon nasida) jambar surung-surung, boi do i dialap hata muse. Molo di tingki ulaon i adong angka dongan tubu ni pamoruonna i mandongani nasida, ingkon adong ma nian tinggal sebagian jambar i sa adong lehononna tu nasida.

3.Pambagian jambar dohot panjuhuti di ulaon sari-matua dohot saur-matua saguru tu keputusan ni pangarapoton (tonggo raja) do i. Adong do namangalehon ihur-ihur tu hula-hulana, ulu ma tu tulang, jala somba-somba tu horong ni hula-hula naasing termasuk tulang dohot bona tulang.

Alai nasomal muse taulahon di Jakarta sekitarna, molo ihur-ihur hot ma i di hasuhuton dohot namarhaha-anggi, jala jambar tu horong ni sude hula-hula dohot tulang dipatupa sian somba-somba.

Asa nauli jala denggan ma i sude asalma sian panghataion tu dos ni roha, jolo diseat hata ma asa diseat raut, jala taingot ma hata namandok, “Hata do parsimboraan.”

sumber : Purajalaguboti

anggota tubuh

1.Nama-nama bagian tubuh kita= Goar-goar ni pamatangta



1.Inong ni jari  = Ibu jari
2.Abara=bahu
3.Ulu=kepala
4.Rukkung=leher
5.Sipanudu=telunjuk
6.Jari siampudan=jari manis
7.pergelangan tangan
8.Sikut
9.Andora,Susu = dada, payu dara
10.Siubeon=perut
11.Hae-hae=paha
12.Dugul-dugul=dengkul
13.Pat=kaki
14.Jari pat=jari kaki
15.Bitis=betis
16.Simalolong ni pat=Mata kaki
17.Simanjojak=kaki
18.Ihur=pantat
19.Gotting=pinggang
20.Botohon=Lengan
21.Tangan=Tangan


sumber : Purajalaguboti

kamus batak

3.KAMUS INDONESIA – BATAK

abang abang angkang
abg (anak baru gede) bajarbajar, siuoruor
ada adong, ada, tidak ada-soada
adik adik lakilaki - anggi
adop hadap; maradophon
adu alu, aluhon – adukan, dialuhon – diadukan, mangalualu – mengadu nasib
agak tar; agak cantik – tar uli
agap tawa terbahak-bahak
air aek; air terjun – sampuran, air mata – ilu, menetes air mata – manetek ilu; basah – maraek
ajak togi, mengajak manogi, ajaklah – togihon, pemimpin – partogi
ajimat parsimboraon, simbora parlapikon
aku ahu; mengakui – marhatingkoshon
alot jogal
amat, mengamati tillik; manilik, maniliknilik
ampat opat
andai molo, andai kata bisa – molo boi nian
angin alogo – angin ribut – ampilas
antar taru; antarkan – taruhon
antuk ondok, mengantuk mondokondok
apa aha; mengapa – mahua, apapun – lan
apel tandang, pergi ke rumah gadis untuk pacaran – martandang
appear agar; appearanceagar, bagak, dorang, jeges, jagar, lago, uli
arah odong, dipaodong – diarahkan; dompak, dompak hambirang – arah kiri, dompak siamun arah kanan; dihadapi –didompahi; diarahkan – dijuju
arang agong
arti lapatan, artinya – lapatanna
asam igar, rudang; terlalu asam – maigarhu; jeruk asam – unte rudang
asap timus, berasap – martimus
asing duru; diasingkan – sipaduruon
atap tarup
atur ture, mengatur – pature, palsu – pinatureture; aturan – ruhut; aturan peradatan – ruhut ni paradaton
awas, jaga ramot, mengawasi, menjaga – mangaramoti
ayah amang
ayo tole, ayo lah , tole
bagaimana beha, boha, apa yang harus dikerjakan – beha bahenon, boha bahenon
bagus jeges
bahas uhal, membahas, manguhal, menganalisa
bahaya mara; ditimpa bahaya – marmara, tempat bahaya – parmaraan
bahu abara, diabarai, mangabarai, parsitangkingon. Diabarana i do dibahen siboanonna i. Diabarai ibana do sude harugian i. Ibana do mangabarai sude ulaon i.
baik denggan, diperbaiki – dipadenggan, padengganhononhon
bajak tinggala
baju, pakaian abit
bakar tutung; terbakar – matutung; heater (pembakaran) – tataring
bangun dungo
banyak torop, godang, banyak yang kamu tahu – godang parbinotoanmu, sangat banyak – bahat nai; banyak orang – torop jolma; banyak orang – torop jolma; kebanyakan -pagodanghu
bapa, ayah amang
barang dagangan boniaga
batang kambona, sebatang – sangkambona
bayar garar, kubayar – hugarar, membayar – manggarar
baur saor, berbaur – marsaor
bebek bibi
bekal borhatborhat
bekas tihas
bela tutur, pembela – panuturi, memembela – manuturi
belakang pudi; terbelakang – parpudi; dibelakang – dipudi; dibelakangi – ditundali
beli tuhor, membeli – manuhor, di beli – nituhor
benar tingkos, toho; membenarkan – marhatohohon; tutu; sebenarnya – antong
benih boni
benjol punil, boasa punil bohim, marbadai do ho?, berbenjolbenjol – marduguldugul
bentak songgak; dibentaki – disonggahi; saling mementak – masisonggahan
bentang alam hajangkajang
berangkat borhat
berat borat; keberatan – haboratan
berdiri tindang, jongjong
berhenti sohot, maradian
beri lehon; memberi – mangalehon
beringin jabijabi
berkas, bungkus borhos; seberkas – samborhos
berkat pasupasu
bersama-sama rampak, rampak do sibenet dohot lae na i
bersih ias, bersihkan – paias; dengan jujur – ias ni roha
bertambah, ganda more
besar balga; lebih besar – balgaan; terbesar – umbalga; jalan besar – dalan balobung; besar – bolon, terlalu besar – pabolinhu
besok sogot, besok lusa – sogot haduan
bidan sibasoh
bijak ampa, bahasa ladang – arda diladang; bahasa bijak – ampa ardang;
bijaksana bisuk
bilang dok; yangdikatakan (dibilang) – pandok; katakan – dokkon
bimbing togu, membimbing – manogu
bingung bojok, (heran) longang, maoto (oto)
bisik husip; husiphon ma tu ahu aha do na dibagasan roham
bohong gabus; berbohong – margabus; pembohong – pargabus
buah parbue
bual buras, kombur; berbual – markombur
buang ambolong, ambolonghon; pembuangan – panduduron
bujuk, mohon elek, elekelek, bujukan – pangelek, membujuk – mangelek
buka buka, buha
bukit robean, robean na timbo (dolok)
bulan bulan, bulan tula – bulan purnama?
bulat tingko, gonong
bumi, dunia portibi, hasiangan
bundar tingko, lunjung
bunuh pamate, pembunuhan berencana – todos, pusa
bunyi huling (kuling); berbunyi –mangkuling; lonceng – hulingkuling
burung pidong; pidong patiaraja; pidong sigak; pidong imbulubuntal; amporik; pidong araroma; pidong lote – burung puyuh
buta pitung, mapitung
cabut bubut, mambubut, mencabut, mangurati; borgat (cabut untuk tumbuh2an, bersama akarnya); maborgat – tercabut; mamborgat – mencabut
cakar tambirik,
cape loja
cari lulu, lului; mencaricari – lulululu, mencari – mangalului
cecer, serak sabur
cekatan bontis
cela, raib tihas
cepat tibu
cerdik, bijaksana bisuk
cerita torsa, torsatorsa, cerita rakyak – turiturian
ceroboh, keras kepala, suka melawan tois
cicak boraspati
cicip dai, rasakan – daihon
cincang tanggo, mencincang – mananggoi – sangsang
cinta, kasih holong
cium umma, mangumma, masiummaan, masiummaummaan – bercium-ciuman
coba, dicoba disuba
cubit gotil, unang sai gotil anggimi
cukup sae
cuci buri, air pencuci – aek pamurion
curi tangko; mencuri – manangko
dahi, muka, wajah bohi
dagangan boniaga, tigatiga; marboniaga – berdagang; parboniaga – pedagang, dagangan – tigatiga, berjualan – martigatiga
daki, mendaki, naik, menanjak nangkok, mendaki ke bukit – nangkok tu dolok
dalam bagas
danau tao
dapat dohar, didapat, diperoleh – mandohar
dari sian, dari situ – sian i
datang ro, sudah datang – nga ro, nungnga ro
daun bulung, daun beringin – bulung ni hariara
debat sinambul, tukang debat – parsinambul
dekat jonok
delapan ualu
dengar bege, didengar – dibege
dengkul, lutut dugul, ulu ni tot, mendengkuli – mandugul
depan jolo, ke depan – tujolo, masa yang akan datang – tujoloan, dahulu – najolo, pertama – parjolo
deras, lebat dobar; mansai dobar do parbue ni pinasa i; dobar do udan i
derita, penderitaan siaginon, parniahapan
desak abuk, diabuk, mangabuk, mabuk, pangabuk. Unang sai abuk ibana
dia ibana
diam sip, hehem, pendiam – sijalo sipsip
didih gurgur, mendidih – magurgur
dingin ngali
doa tangiang; tabas
dua dua, duabelas – sampulu dua
duga agak – sura
dunia portibi
ejek ehet, mangehet
elang (burung) lali
emas sere, emas palsu – suasa
embun ombun
enak tabo; tabo ma lompalompa ni inang on; enak didengar – lengenlengen
enam onom
filsafat risa, filosofinya – risana; ilmu filsafat – raksa risa
gagak (burung) sigak
gali, telaah uhal; menelaah – manguhal
gampang mura, sangat gampang – sai nura
ganjil geduk
gelap holom
gema saringar
gemetar manggirgir
gendong abing, abin, mangabing, diabing, abingan
gerak, bergerak, mulai melangkah hinsat
gerangan ulaning, apa gerangan – aha ulaning
gerimis simbur, simbursimbur
gimana, bagaimana beha
goblok oto
guna hasea; menggunakan – marhaseanghon; memanfaatkan – mamparhaseanghon
gundul saesae
habis suda, habis-habisan – tumpur
hajat lolo, palolo jabu – hajat membangun rumah, hajat melaksanakan pekerjaan – palolo siulaon; hadirin – loloan na torop; berkumpul – marlolo
hak tohap, agat; hak milik kita – aganta
hambur, berserakan abur, diaburhon mangaburhon, maraburan, marabur, maraburabur
hanya holan, hanya sedikit – holan saotik, ondeng
hanyut maup
haram rumar, hata rumar – kata kotor, kata yang tidak sopan
harap sinta harapan/citacita – sintasinta, diharapkan – dipasinta
hari ari
harta agat, arta, hamoraon, ugasan
hasea berguna; so hasea – tidak beguna; marpahaseang, humaseaan – lebih berguna
hasil omo, bekerja – mangomo. penghasilan – naniomo
hati, perasaan roha, senang hati las roha, hatihati – nangetnanget, nanget
hebat bongak, mininggikan diri – pabongakbongakhon
hembus ombus
henti, diam so; berhenti – paso
hidup ngolu
hijau rata; menghijau –ratarata
hilang mago
hitam birong
hitung etong
hujan udan, hujan es – ambolas; udan na so hasaongan, alogo na so hapudian
hutan harangan
hutang singir
hujan udan, hujan es – ambolas
ibu inang, ibu yang baik hati inang soripada, inanta i, our madam
ikan dengke, ikan mujahir – dengke jair
ikat kepala bulang
ikut ihut; mangihuti; dohot; pengikut – parsidohot; ihit, mengikuti – mangihiti
ilmu raksa, mangaraksa-berilmu, pengetahuan – pengetahuan
indah uli, betapa indahnya – mansai uli
ini on, seperti ini – songon on
injak dege
ipar tunggane, hubungan antara suami dan saudara istri – partungganean
istri ripe; istrinya –ripenai; calon istri – oroan
itu, seperti itu I, songon i, songon an
jadi saut, gabe
jahat jungkat, berhati busukgeduk
jahe pege
jalar insir, ular menjalar – manginsir ulok
jam pungkul, jam berapa – pungkul piga
jambu batu antajau
jampi tabas
jangan unang, jangan sampai – sotung, jangan sampai rusak nanti – sotung sega annon
janggal haduk
jantung taroktok; bukbak taroktokna – berdebar jantungnya
jatuh dabu, madabu, jatuh untuk manusia tinggang
jauh dao
jawab alus, menjawab –alusi, dijawab – dialusi, saling menjawab – masialusan
jebakan lupaklupak
jejak bogas, menetapkan langkah (untuk masa depan – pernikahan) – parbogasan
Jelajah adang. Nungga sude diadangi ibana alai ndang jumpasa
jelas, menjelaskan nalnal, panalnalhon, patiar; jelas terlihat – tedak, tedak songon indahan di balanga
jelek roa; terjelek – rumoa
jengkol joring
jenis, ragam ragam
jernih tio
jodoh rongkap
jujur tigor – (tidak jujur) geduk
kacau gaor; kacau balau – sursar
kadang sipata
kain, pakaian abit, diabiti, diabithon, mangabiti, marabit, parabiton
kakak/adik(perempuan) ito
kaki pat
kalau molo
kambuh manombo
kami hami
kamu hamu
kandungan tabutabu, kandungannya – tabutabuna
karena alana
kasih lehon, kekasih – hallet, kasihan – asi
kasur podoman
kata hata, dok ; katakan – hatahon, dokhon; sepatah kata – sangkambaba; katakan - dok, paboa; dikatakan – didok; dipaboa
kau ho
kawan dongan, kedan
kawin sohot, mengawinkan – pasohot, perkawinan – parsohotan; berrumah tangga – marhasohotan
kaya mora; beradamamora
kebenaran sintong, kebenaran yang tak perlu dikatakan – hata hehem
kecil metmet, hetek, saling menganggap rendah – masihetehi; sebagian kecil-punsu tali; masa kecil (anak2) –gelleng
kedai lapo, kode
kejut hiap, terkejut – tarhiap
kejut, terkejut, cemas muningan, boasa muningan ho hasian
kekasih, pacar hallet
kelahi bada, berkelahi – marbadai
kelapa harambir
keluar haruar
kemarin nantoari
kembar silinduat
kenal tanda, terkenal – bongal
kendala abat, abat-abat- berbagai rintangan
kepala ulu, simanjunjung
kerabat ampara (sisolhot)
keras pir, terlalu keras – papirhu
keriap gulmit, manggulmit
kering hasang, mahiang
keringat hodok, keringatan – hodohan
kerja ula; bekerja – mangula; kerja keras – todos; kerjakan ulus, pekerjaan – ulaon; gotong royongmangarumpa
keruh litok; litok aek di jae tingkirhon tu julu – keruh air di muara, lihat ke hulu
ketika andorang, hatiha
keturunan pinompar, pomparan
kilat hillong, mengkilat – marhillong
kira rimpu, rippu; kirakira – hirahira, kukits – hurimpu
kirim tongos, mengirim – manongos
kodok tohuk, tojak
kosong rumar, harus dihabiskan – ingkon rumar do i
kuat gogo, togar
kukuh togu
kulit hulinghuling, kalimat tanya untuk suatu tekateki – hulinghuling ansa, jawabannya ansa, atau hutisa
kumpul lolo, berkumpul – marlolo; hadirin – loloan
kusut rundut
koreksi, perbaiki pature; marsipatureturean
kuda hoda
kumpul pungu; berkumpul – marpungu; kumpulkan punguhon
kunjung topot, mengunjungi – manopot
kurang hurang; kekurangan – hahurangan
kusut rundut
kutuk sapata – bura
ladang hauma; berladang – marhauma
lagi dope, muse
lagu logu, marlogu sada, marlogu dua- ende
lah ma, nian – baenma, unang manian
lahir bila yg lahir laki-laki disebut tubu, bila yg lahir perempuan disebut sorang
laki baoa, lakilaki – dolidoli
lalai lalap
lalat lanok
lalu, berlalu salpu
lampias sombu, melampiaskan rindu – pasombu sihol
langsung tidak menunggu-nunggu – pintor
lapang tardas, lapangan rumput – adaran
lapar male, kelaparan – haleon
lari lojong, berlari – marlojong; lari terbirit-birit – lintun
lawan alo, dugu, maralo, mardugu-melawan
layu malos, mabap
lepas talhus
lepau, kedai lapo
lepek, basah kuyup tonu
lembu jantan jonggi
lempar sampat, lemparkan – sampathon, dilemparkan – disampathon
lenggang ambe, berdendang – mangambe
lengkap timpas
lengket longkot, lepas – longkang
lengkuas halas; tuhor jolo halas i asa mangalompa itom
lewat lewat –bolus; , melewati mamolus; dilewati – dibolus; lewat (waktu) – bolus
iar riar, hijang, unto boruboru na riar (hijang)
liat, kaku jogal
licin sulandit tergelincir – tarsulandit
lidah dila, abas, albas, mangabas – melambai, mangalbas
lihat bereng, tingkir
liur tijur, ijur, manijuri – meludahi
lima lima
limpah arar, marhuarar -berlimpah
lonceng hulingkuling
lompat timbung; melompat – manimbung; tollu, manollu – melompat kebawah
ludah, air liur tijur
luncur runsur
lurus, jujur tigor, manigor, hatigoran, partigor, patigorhon panigoran
lutut, dengkul ulu ni tot
mahal arga, arga do bona ni pinasa
main meam, permainan – parmeaman
maju (agung, timbul, berjaya) timbul
makan allang; pangan; makanan – panganon, allangon; sipanganon
makmur duma, maduma; kemakmuran – hadumaon
malam borngin
malas age, bermalas-malasan – mageage, measeas
malu ila; memalukan – pailahon; saling memalukan – marsipailaan; urak, malu aku – murak ahu; dipermalukan – dipaurak; tarurak, paurakhon, haurakon
mampet, macet sundat
mandi maridi, mandi diluar – martapian
manis tonggi, terlalu manis – patonggihu, paling manis – tumonggi
mati mate, monding, parjolo; mati tiba2 – tidas, menghembus nafas – tos hosa; mati tenggelam – mogap
minta ido, meminta – mangido, permintaan – pangidoan
muka(bagian tubuh) bohi
muncul mullop, muncul berulang-ulang – mullopullop
pemamah biak sigagat
mama inang inong
manusia jolma, manisia
masak lompa, memasak – mangalompa; masak dengan asam saja – ura, yang dimasak dengan asam – naniura
masak (buah) mabe, malamun
masih dope, masih ada – adong dope
masuk bonggot, tempat masuk – habongotan
mata mata, simalolong; mata air – pansur
mau olo, saya mau – olo do ahu
melata manginsir
mentah tata; martata sumping -tersenyum
merah rara
mereka nasida
mimpi nipi, pemimpi – parnipi
minum inum
minyak miak; maiakna ma jo panggorengna
miskin pogos; melarat – lea pogos
mudah mura, mudah – mudahan – mudahan, semoga anggiat
mulut baba, sepatah kata – sangkambaba
musuh tihus, manihus – mengejar musuh
muncul mullop
murtad tundal, panundalan – kemurtadan, panundalan manginsobut tu ho
nafsu pangimbung, pangimbungna – nafsunya
naik nangkok
nakal tilhang, jekjek
nangka(buah) pinasa
nanti annon
nasib siahapon
nasihat soso, kunasihati – husosoi
naung (teduh) ingan, bernaung – maringan
nikah, menikah untuk lakilaki mangoli, pelakunya pangoli, untuk perempuan muli, yang dinikahi – nanioli, menikah kembali – imbangna , panoroni
nyanyi ende; bernyanyi – marende; nyanyi cinta – ende ende arur
nyata nata; terbuka, jelas – tedak; terus terang tidak sembuny2 atau berpura-pura – sitedak rupa siboto goar
nyeri borit
obat, mengobati mandaoni
oleh oleh karena itu – angkup ni i
olok rehe memperolok – mangarehe, contoh birong gelek, sirara obuk, sihariting mosok dll
orang halak; jolma
pacar hallet
padang gurun halonganan
pahat lotik
pakaian abit, diabiti, diabithon, mangabiti, marabit, parabiton. Abit na arga do pinangkena i Nang pe rintik ibana, alai tong do diabiti bondana i.Painte jolo diabithon mandar na i. Angka ina do disuru mangabiti ina na monding iingkon marabit do angka namarbaju parhobas i asa denggan
paku labang
palsu, menyimpang dari kenyataan lipe, pinatureture, emas palsu – suasa
panen gotil; memanen – manggotil
panggil, undang jou, saling memanggil – masijouan; undangan joujou
pangkal bona
pangku abing,abingan-pangkuan, diabing-dipangku , mangabing-memangku. Abing ma jolo anakmi asa pasusu. Diabingan ni inana I do ibana modom. Diabing ma anakna I huhuty dipasusu. Boasa ho mangabing anakmi, tudia horoha inantam
pantang subang, orang yang mempunyai pantangan – parsubang; menjadi pantangan – tarsubang
pantas, bagus, cocok, pas tama; une – naung une ma sude na binahenmi
parit bondar
pasar onan
patah, rusak matopik
patut tama
payudara tarus, putting payu dara – ulu ni tarus; manarus – menyusu; patarushon – menyusui; adop
pedih ngotngot
pemimpin, panggilan untuk penghormatan raja
pendek jempek
pengumuman tingting; mengumumkan – martingting
penuh gok; dipenuhi – dipasiat – dipasiatma pangidoanki
pepaya botik
perahu solu, berperahu – masisoluan
peraturan, hukum patik
percaya, dapat dipercaya bontor
percik percikan pispison
perempuan boru
periuk hudon
perjanjian padan
perkakas tenun sabang
perlu ringkot, mangaringkothon
pernah hea; tidak pernah – ndang hea
permisi santabi
perut boltok
pesan tona
pesta, rapat lolo; berkumpul – marlolo; kumpulan – loloan
peti mati abal-abal
petuah pitua, pitua nitabas ingkon jumolo disiup
pijat dampol
pilih pillit; memilih calon istri – mangaririt, pemilih calon istri – pangaririt
pindah morot, morot tu na asing
pinta tami, meminta – manami
pintar bistok
pintar malo; belegak pintar – pamalomalohon
piring pinggan
pisah sirang
pisau sadap agat, tukang sadap – paragat
potong tanggo, memotong ( dengan parang) – mananggo
pudar sosa
pukul balbal, dipukuli – dibalbali
pulang mulak, pulang kerumah – mulak tujabu
pundak abara
pungut ain
putih bontar
putus tos, matos; memutuskan – manotos; manotosi
rahasia umum hata haurahon
rajin ringgas
ramai torop
rantau ranto, ratto, pangantantoan
rapat, musyawarah rapot
rasa taon – dirasa ditaon, merasakan – manaon; mengalami duka cita – marsitaonon; sependeritaan – sapartinaonan
rasa ahap; dirasa – diahap; penderitaan – parniahapan; roha; perasaannya – rohana; terge, manerge, diterge rasa dai, enak rasanya, tabo daina, dirasai – didai
rasa dai, enak rasanya, tabo daina, dirasai – didai
rasa roha, kurasa – huroha
rela pos, rela hati – pos roha
rendah hetek; rendah hatiserep roha
rindu sihol; merindu – masihol
rintangan abat-abat
rumah sopo, jabu, bagas
rumput duhut, merumputi – manduhuti, marbabo, mambaboi
rusak sega, merusaki – manegai
saat uju, saat ini – uju on; ombas, saat ini – di ombas on
sabar, bersabar saep
sahabat aleale
saja ondeng, sambing
sajak ardang, pangardang – pembuat sajak
sakit hansit, sakit sekali – hansit nai; borit; menyakitkan – naboritan
sakit sahit, sedang sakit – marsahit
salam (tangan) jalang
salam selamat, sejahtera, teguh horas
sama dos, sama rata – ris
samar, menyamar tinda, patinda rupa
sampai sahat, ro dina, rasirasa; sampai sekarang – ro dina saonari, sahat tu sadarion, rasirasa nuaeng; sampai mati – rasirasa mate
sangat pala, apala, sapala; sangat panjang – apala ganjang
sangat sai, sangat-sangat – mansai, sangat gampang – sai mura, sangat-sangt cantik – mansai uli
sanggup tolap, tolap gogo; yang aku sanggup – tolap au
santun donda
sarong mandar
satu sada
sawah saba
saya ahu, iba
sebar, serak, tersebar marserak, menyebarkan – paserakhon; parserahan – tempat yang tersebar
sebelas sampulu sada
seberang ipar; menyeberang – taripar, menyeberangi sungai – manaripari batang aek
sedia tupa; menydiakan patupahon
sedia, siap rade, sudah sedia – nungga rade, disiapkan, disediakan – diparade
segera, tergopohgopoh busbus, menggugurkan kandungan – busbushon
segi suhi, bersegi-segi – marsuhisuhi
sekaligus huhut
sekarang nuaeng, saonari
selamat, pelihara ramot, menyelamatkan, memelihara – mangaramoti
selesai sae,sidung, sudah selesai nungga sae; pasidunghon – menyelesaikan; penyelesaian -pansidungi
selimut ulos
semak somak
semangat simangot
sembilan sia
sembunyi, tersembunyi, tersumbat solpa
sempat sanga, menyempatkan – pasangahon; kusempatkan – husangahon
senja botari
sembur bursik, disemburkan – dibursikhon
sempurna tang
semua luhut, saluhut, semuanya – saluhutna; sude, semuanya – sasudena
semut porhis
sengat doit, menyengat – mandoit
seperti songon
sepi, sendiri punjung, – mati tak ber anak – mate punjung; tersisih – tarpunjung
sepuluh sampulu
sesak ponjot
sesal humordit
serak, jatuh berserakan abur, diamburhon, mangamburhon, maramburan, marabur, marabur-abur. Abur do eme na inoanna i. diaburhon do indahan na di piring na I ala ni murukna. Holan ibana do mangamburhon arta ni amana i. Maramburan do baras sian karung na matombuk i. Marabur do ilu sian mata ala ni ngotngotna
seru (kata seru) ate
serupa suman
siang arian
siap, sedia rade, sudah siap – nungga rade
sifat bangko, tibas
silau sillak, marsilak; kemilau – sumillak
silsilah tarombo, partuturan
sinar sondang, rondang (bulan)
sirih napuran, napuran tanotano
sobek ribak – dirobek – ribakhon, menjadi sobek maribak
sopan pantun, bersopan-sopanan – marhapantunon
suara soara
subur, memberikan hasil yang baik berkembang biak dengan baik sinur
sudah nga, nungga, sudah datang – nungga ro
suka, rajin, bersemangat girgir; tung mansai girgir do ibana na markarejo i
sumpah tolon – bersumpah – manolon, patolonhon
sungai binanga, batang aek
susah susa, jangan sampai susah kita– sotung susa hita
tabah, tekun benget
tabung bambu abal-abal
tahu boto
taman porlak
tambah tamba, lam; tambah kuat – lam gogo
tampar pastap
tanaman suansuanan
tangan tangan
tangkap (maling) barobo
tanya sungkun, pertanyaan – sungkunsungkun, muningan; saling bertanya – masisungkunan
tatap tatap; menatap – manatap
tawa engkel, marengkel, mengkel, mengkelengkel, terbahak-bahak – mengkel suping, saling menertawakan – masiparengkelan
tebang taba, kayu itu ditebang – ditaba hau i
tebing tolping
tega hum ; tega hati – hum roha
tegap togos
tegar tohom
teguh togu
teguk dorguk
tekateki ansa-ansaan
tekun (tabah) benget
telan bondut
telanjang saesae, marsaemara, salangsalang
telur pira; tolor; buah pelir pirapira; bertelur – marpira
teman dongan; teman membuat kita berharga – dongan do hatotoga
tembakau timbaho
temu jumpang, domu; bertemu – pajumpang, mardomu; pertemuan – pardomuan
tempat ingan, inganan; tempat tidur – podoman
tenang pos, tenang hatimu – pos roham
tengah tonga
tenggelam bonom
tenggen, setengah mabuk mordong
tengok tingkir
tentu tontu, ate, men-iakan/meyakinkan – antong; meminta persetujuan – ate, memastikan tontu
tepat topet
tepuk tangan marlapaklapak (martolap)
tepung beras nitak, nitak gurgur ( tepung beras jang lembut)
terang tiur; torang; terang bu;an – rondang ni bulan i
terbang abang, habang
terbalik tundal
terbang habang
terbirit-birit lintun
terbit poltak (bulan); binsar (matahari)
terbuka (jelas) tarngap
terima jalo, menerima – manjalo, terima kasih – mauliate
ternak pinahan, ternaknya gemuk2 – pinahanna pe mokmok
tiang penyanggah panangga
tidak ndang, tidak ada – ndang adong; tidak ada – soada, Soada na hurang diibana
tidur modom, podoman-kasur; tertidur – tarnono; tidur nyenyak – renge modom
tiga tolu
tikar ampe
timah hitam simbora
timbang antan, menimbang-nimbang – mangantan; timbang,perkiraanrajum, dipertimbangkan – dirajumi
timbul timbul
timur habinsaran
tinggi timbo
tinta mangsi
tording peraturan
tuak tuak na tonggi, tuak na pang, tuak tangkasan
tuan rumah (pemilik acara yang bertanggung jawab) suhut
tujuh pitu
tuli nengel
tulis gurit, tuliskan – gurithon; surat, menulis – manurat, tuliskan – surathon
tumpah sabur
tunda, menunda mahilolong
tunggu ima, inte, paima, painte, ditunggu – dipaima, dipainte, tunggu dulu – inte ma jolo
tunjuk tida, patidahon
tuntun togu, menuntun – manogu, manogunogu
turun tuat; keturunan – pinompar, pomparan, rindang
uang hepeng, humisik
ubi, ubi kayu gadong
ujung ujung
ulak kembali, paulak – kembalikan
ungkap, terungkap tardas
upah upa
usai simpul, sae
usir bali, mengusir -pabali
wajah, muka bohi
waktu tingki, tikki ; zaman dahulu –tingki na galia; hatiha
warisan arta pusaka X paneanon (ima kuasa na dohot paksa
wibawa tunggun, sanggam